بررسی وضعیت مالی دانشگاه‌ها در نشست‌های اندیشه ورزی مرکز الگوی پیشرفت

به گزارش مجله خبری نگار، دکتر ایمان افتخاری در چهل و نهمین نشست از سلسله نشست‌های اندیشه‌ورزی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: تدبیر شماره ۱۱ سند الگوی پیشرفت تاکید دارد «حمایت فزاینده و مطالبه متناسب از مراکز و شخصیت‌های علمی کشور برای گسترش مرز‌های دانش و مطالعات و پژوهش‌های چند رشته‌ای و بین‌رشته‌ای بدیع در راستای رفع نیاز‌ها و حل مسائل اساسی جامعه و بهره‌گیری دستگاه‌های سیاست‌گذاری و اجرایی از ظرفیت علمی کشور».

عضو هیات علمی پژوهشگاه دانش‌های بنیادی ادامه داد: هندسه نهاد‌های علم و فناوری در ایران و امریکا با یکدیگر تفاوت زیادی دارد. لایه میانجی بین نهاد‌های علم و فناوری در ایران تعداد بسیار زیادتری نسبت به نهاد‌های علمی در امریکا هستند. ضمن اینکه بودجه این نهاد‌ها در امریکا کاملا مشخص و قابل توجه است. این بودجه عددی بالغ بر ۹۰ میلیارد از ۴۴۰۰ میلیارد دلار کل بودجه این کشور است. این عدد نشان می‌دهد که عددی در حدود دو درصد از کل بودجه امریکا به بخش علم و فناوری این کشور اختصاص داده می‌شود. نهاد‌های علمی در امریکا دارای ویژگی‌هایی، چون بودجه مشخص، تعداد نهاد‌های میانجی کمتر و ماموریت‌های مشخص است. در حالی که هندسه نهاد‌های علم و فناوری در ایران بسیار شلوغ و کم اثرتر و با بودجه‌های بسیار کمتر هستند.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: تامین مالی در دانشگاه‌های امریکا از طریق خیران، بنیادها، هدایا و درآمد‌های خود دانشگاه و پژوهانه‌ها بالغ بر ۹۰ میلیارد دلار است که از سوی نهاد‌های وابسته به حاکمیت امریکا به نهاد‌های علم و فناوری تزریق می‌شود. کمک هزینه پرداختی به دانشجویان نیز به صورت شهریه به موسسات آموزش عالی بازگرداننده می‌شود.

وی ادامه داد: در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۰ میلیارد دلار از سوی خیران امریکایی به دانشگاه‌ها پرداخت شد و کل بودجه‌ای که در بخش پژوهش نهاد‌های علم و فناوری دانشگاه‌های امریکا هزینه شد بالغ بر ۸۴ میلیارد دلار بود، اما تامین مالی در ایران کاملا متفاوت است. شهریه دریافتی از دانشجویان در کنار بودجه‌های دولتی تامین مالی دانشگاه‌ها را شامل می‌شود. دانشگاه‌های محدودی هدیه دریافت می‌کنند که این هدایا نقش بسیار کمرنگی در بودجه این دانشگاه‌ها دارد. نهاد وقف نیز در دانشگاه‌ها بسیار کم رنگ است. بودجه‌های مالی دانشگاه هم که به صورت ساز و کار‌های غیرمستقیم به دو شکل است. یکی به صورت شهریه‌هایی است از دانشجویان دریافت می‌شود و دیگری بودجه‌هایی است که تحت عنوان پژوهانه دریافت می‌شود.

افتخاری خاطرنشان کرد: چالش‌های نظام تامین مالی نظام آموزش و پژوهش دانشگاه‌های ایران شامل ابزار‌های مالی که به ابزار‌های حاکمیتی محدود مانده است و سهم پایین بودجه‌های غیررقابتی نسبت به بودجه‌های رقابتی است.

وی در پایان متذکر شد: حرکت به سمت تدبیر شماره ۱۱ بدون توجه به آسیب‌شناسی‌های انجام شده ابتر خواهد ماند و این تدبیر در حد حرف باقی می‌ماند.

در بخش دیگری از این نشست دکتر حسین سالارآملی رییس اندیشکده چرخه نوآوری مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت گفت: با بسیاری از سخنان دکتر افتخاری موافقم. تقسیم کار نامناسب و مستقل نبودن دانشگاه‌ها جز موارد مورد تاکید بنده است. پرداخت کمک هزینه دانشجویان توسط صندوق مربوطه کمکی به دانشگاه‌ها و دانشجویان است، اما نگران حذف برخی افرادی هستم که از توانمندی بالایی برخوردار نیستند، اما تمایل زیادی به ادامه تحصیل در دانشگاه دارند.

قائم مقام وزیر علوم در امور بین الملل تصریح کرد: جایگاه شورای عالی عطف در روند توسعه فناوری به مشکلات مالی اضافه کرده است. افزون بر آن ورود بیش از حد شورای عالی انقلاب فرهنگی به مسائل ریز دانشگاه‌ها و نظام آموزش عالی از دیگر نقاط ضعف نظام آموزش عالی است. در بهبود روند کنونی جایگاه شورای عالی عطف و شورای عالی انقلاب فرهنگی بسیار اهمیت دارد. مقام معظم رهبری و رییس جمهور و اساتید دانشگاه‌ها هم از شورای عالی عطف انتظار دارند سطح خودش را از سطح پایین فعلی به سطح بالاتری ارتقا دهند.

عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی امیرکبیر خاطرنشان کرد: در اکثر دانشگاه‌های اروپایی بر عکس دانشگاه‌های امریکا، استرالیا و انگلیس از دانشجویان شهریه نمی‌گیرند بلکه حکومت مرکزی، محلی و اتحادیه اروپا به دانشگاه‌های این کشور‌ها کمک مالی می‌کند. اتحادیه اروپا تحت عنوان برنامه‌ای به اسم هوریسن حدود ۸۵ میلیارد یورو به صورت رقابتی در بطن دانشگاه‌های اروپایی تزریق کرد و قرار است طی سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۷ حدود ۱۰۰ میلیارد یورو دیگر به صورت رقابتی به دانشگاه‌های اروپا تزریق خواهد کرد.

وی تصریح کرد: یکی از نقاط ضعف دانشگاه‌های ایران عدم رقابت و پرداخت نشدن بودجه‌ها به صورت رقابت و عملکرد دانشگاه‌ها نیست. در سال ۱۴۰۰ دولت حدود ۲۷ هزار میلیارد تومان باید به دانشگاه‌ها و پژهشگاه‌ها پرداخت می‌کرد که هنوز پرداخت نشده است. این عدد معادل یک میلیارد دلار بودجه یک دانشگاه کوچک در انگلستان است. ایران بابت دانشگاه‌ها بودجه چندانی نسبت به دانشگاه‌های انگلستان پرداخت نمی‌کند.

رییس اندیشکده چرخه نوآوری مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت متذکر شد: در کلان نظام تامین مالی با چالشهایی، چون فقدان بخش خصوصی برای رقابت کیفی با دانشگاهها، شهریه اندک دانشگاه‌ها و فقدان نظام رقابتی در پرداخت‌های دولتی روبروست. نیرو‌های نظامی و انتظامی می‌توانستند مهمترین نهاد‌هایی باشند که سفارشات پژوهشی خود را به دانشگاه‌ها بدهند و درامد دانشگاه را افزایش دهند، اما این نهاد‌ها از طریق نهاد‌های پژوهشی خود این کار‌ها را انجام می‌دهند.

سالارآملی ابراز تاسف کرد: در کشورمان بین مسوولان احتیاج به علم و دانش احساس نمی‌شود. از فرماندار و استاندار گرفته تا صدا و سیما و امام جمعه خود را توانمند می‌دانند و نیاز به دانش اندوزی جدید نمی‌کنند. گویی مسوولان در ایران عدم احتیاج به علم و دانش را فریاد می‌زنند. نقش دولت در نظام ملی فناوری به خصوص در خرید فناورانه دولتی ضعیف است و این مسئله به نظام مالی دانشگاه‌ها ضربه زده است.